Di Malaysia, perkhidmatan awam ditadbir melalui dua sistem utama iaitu di peringkat Persekutuan yang dikawal oleh Suruhanjaya Perkhidmatan Awam (SPA).
Manakala di peringkat Sarawak yang mempunyai autonomi sendiri, ia ditadbir melalui Suruhanjaya Perkhidmatan Awam Negeri Sarawak (SPANS).
Walaupun kedua-duanya berkongsi matlamat yang sama dalam melantik penjawat awam yang berkelayakan dan berintegriti, pendekatan yang diambil untuk melaksanakan pelantikan ini memperlihatkan beberapa perbezaan yang signifikan.
Di Sarawak, lantikan tetap atau berpencen dianggap sebagai pelantikan utama yang memberikan kestabilan kepada pegawai.
Proses ini memerlukan calon melalui satu tempoh percubaan di mana prestasi mereka akan dinilai dengan teliti sebelum disahkan secara rasmi dalam jawatan.
Sementara itu, perkhidmatan awam Persekutuan juga mengamalkan sistem pelantikan tetap dengan syarat percubaan selama tiga tahun.
Sepanjang tempoh ini, calon perlu lulus peperiksaan perkhidmatan, menerima sokongan daripada Ketua Jabatan dan menunjukkan prestasi cemerlang bagi melayakkan diri mereka disahkan dalam jawatan.
Sekiranya gagal, mereka mungkin ditamatkan perkhidmatan atau dikembalikan ke jawatan sebelumnya.
Kedua-dua sistem ini memberikan laluan kerjaya yang stabil, namun Sarawak lebih menekankan proses pengiklanan terbuka sebagai saluran pengambilan utama.
Bagi memenuhi keperluan jangka pendek atau projek khusus, kedua-dua sistem turut menawarkan pelantikan secara kontrak.
Di Sarawak, pegawai kontrak dilantik untuk tempoh tertentu mengikut perjanjian yang boleh diperbaharui atau ditamatkan lebih awal dengan kelulusan SPANS.
Manakala di peringkat Persekutuan, pelantikan kontrak lazim digunakan untuk pelaksanaan projek khas dan tidak membawa kepada taraf berpencen.
Kedua-duanya memberi fleksibiliti kepada jabatan dalam memenuhi keperluan semasa, namun tetap terikat kepada syarat dan garis panduan yang ketat.
Dalam perkhidmatan awam Sarawak, lantikan secara percubaan merujuk kepada pegawai baharu yang masih dinilai kesesuaian dan prestasi mereka sebelum disahkan ke jawatan tetap.
Tempoh ini biasanya berlangsung antara satu hingga tiga tahun dan boleh dilanjutkan sekiranya prestasi tidak memuaskan, termasuk dengan hukuman seperti pembekuan kenaikan gaji.
Di peringkat Persekutuan, sistem ini juga merupakan sebahagian daripada proses lantikan tetap dan menjadi medan penilaian awal bagi setiap pegawai.
Namun, terdapat beberapa jenis pelantikan dalam Perkhidmatan Awam Persekutuan yang tidak wujud dalam sistem kerajaan Sarawak.
Antaranya ialah pelantikan sebulan ke sebulan, yang suatu ketika dahulu digunakan sebagai bentuk lantikan sementara dan diperbaharui secara bulanan.
Menyedari cabaran terhadap kestabilan kerjaya, kerajaan telah memansuhkan bentuk lantikan ini bagi pegawai wanita yang telah berkahwin pada tahun 2008 dan menggantikannya dengan lantikan tetap.
Turut wujud dalam sistem Persekutuan ialah lantikan bergaji hari, yang digunakan untuk pekerjaan tidak tetap dan dibayar mengikut bilangan hari bekerja.
Pelantikan jenis ini bertujuan untuk memenuhi tugasan sementara yang tidak memerlukan kehadiran penuh masa.
Sebaliknya, Sarawak mempunyai bentuk lantikan yang bersesuaian dengan keperluan negeri yang pelbagai.
Misalnya, pelantikan melalui kenaikan pangkat boleh dilakukan tanpa permohonan rasmi, di mana Suruhanjaya menilai pegawai yang menunjukkan prestasi dan potensi tinggi untuk dipertimbangkan ke jawatan lebih tinggi.
Pelantikan memangku pula diberikan kepada pegawai yang ditugaskan secara sementara menjalankan tugas jawatan lebih tinggi, sementara menunggu jawatan tersebut di isi secara tetap.
Dalam situasi tertentu, apabila jawatan masih kosong dan tidak di isi secara rasmi, seorang pegawai boleh diarahkan untuk menanggung kerja tanpa pelantikan rasmi namun tetap diberikan imbuhan mengikut peraturan yang ditetapkan.
Menariknya, Sarawak turut mengamalkan pelantikan semula calon yang pernah gagal dalam permohonan sebelumnya tetapi menunjukkan potensi dan kelayakan yang sesuai.
Rekod terdahulu calon digunakan semula tanpa perlu mengiklankan kekosongan jawatan, sekali gus mempercepatkan proses pengambilan dan mengoptimumkan sumber manusia.
Pelantikan melalui delegasi kuasa juga menjadi sebahagian daripada sistem negeri ini, di mana SPANS boleh memberikan kuasa kepada Setiausaha Kerajaan Sarawak atau pegawai lain untuk melaksanakan lantikan, asalkan proses tersebut mematuhi semua tatacara yang telah ditetapkan.
Walaupun pelantikan secara terbuka melalui pengiklanan adalah amalan biasa di kedua-dua peringkat, pendekatannya sedikit berbeza.
Di Sarawak, semua kekosongan jawatan yang tidak dapat di isi oleh pegawai sedia ada mesti diiklankan sama ada melalui media cetak atau surat pekeliling dalaman.
Proses ini dikendalikan oleh SPANS atau Setiausaha Kerajaan Sarawak bergantung kepada kuasa yang diberikan.
Di pihak Persekutuan pula, pengiklanan jawatan dikawal ketat oleh SPA sejak tahun 2005 dan perlu mematuhi Perintah Am, termasuk pengiklanan terbuka serta pengiklanan dalaman untuk tujuan kenaikan pangkat.
Dari segi struktur pula, perkhidmatan awam Persekutuan mempunyai pembahagian kumpulan yang jelas berdasarkan kelayakan dan tanggungjawab.
Penstrukturan tersebut dibahagikan kepada tiga kumpulan utama iaitu Kumpulan Pengurusan Tertinggi, Kumpulan Pengurusan dan Profesional, serta Kumpulan Pelaksana.
Penempatan ke dalam kumpulan ini ditentukan oleh gred jawatan serta kelayakan minimum seperti Ijazah Sarjana Muda, Diploma atau Sijil Tinggi Persekolahan Malaysia (STPM), Sijil Pelajaran Malaysia (SPM) atau Penilaian Menengah Rendah (PMR).
Tambahan pula, setiap skim perkhidmatan diberi kod khusus mengikut bidang seperti M bagi tadbir dan diplomatik, W bagi kewangan, dan F bagi teknologi maklumat.
Skim perkhidmatan dalam sistem Persekutuan juga menyaksikan kewujudan skim bersepadu yang menggabungkan beberapa kelayakan dalam satu skim, memberikan lebih banyak fleksibiliti kepada agensi dalam membuat pelantikan.
Di samping itu, ‘Skim Jumud’, iaitu skim yang dimansuhkan kerana fungsinya tidak lagi relevan atau telah diswastakan, menunjukkan kemampuan sistem untuk berubah mengikut keperluan semasa.
Walaupun struktur yang sama tidak dinyatakan secara terperinci dalam sistem perkhidmatan awam Sarawak, secara amnya negeri ini turut mengikuti prinsip pembahagian tugas dan kelayakan yang seiring dengan keperluan fungsi jabatan dan agensi negeri.
Akhirnya, baik di peringkat negeri mahupun persekutuan, kedua-dua sistem pelantikan ini bertunjangkan prinsip meritokrasi, ketelusan dan kecekapan.
Perbezaan yang wujud bukanlah suatu kelemahan, sebaliknya menunjukkan kemampuan sistem kerajaan Malaysia untuk menyesuaikan pelaksanaan dasar mengikut konteks wilayah masing-masing.
Di Sarawak, fleksibiliti pelantikan yang ditawarkan memberi ruang untuk pentadbiran negeri bertindak pantas dan pragmatik dalam pengurusan sumber manusia.
Sementara itu, di peringkat Persekutuan, sistem yang seragam dan berpusat memastikan keseragaman, ketelusan dan kawal selia yang mantap.
Dalam apa jua bentuk pelantikan sekalipun, setiap penjawat awam yang dipilih memikul tanggungjawab besar dalam memastikan jentera kerajaan terus berfungsi dengan cemerlang dan berintegriti, demi kesejahteraan rakyat dan kemajuan negara secara keseluruhan.
Rujukan:
- https://www.jpa.gov.my/skim-perkhidmatan
- https://www.jpa.gov.bn/Shared%20Documents/Peperiksaan/PeraturanPeraturan%20Am%202017/GO%20Guide_Edited%2021Jan2019.pdf
- https://psc.sarawak.gov.my/web/attachment/show/?docid=WU1NNVBvaHJZTEQ2MHNDcHoyU3B0UT09Ojp6sPLm-CzQXHETDOvDGHUE
